واکنشها و بازتابها
» واکنش در برابر پيروزي ايران
» بازتابها
» اعتراف به شکست
» توجيه به برتري نظامي رزمندگان اسلام
واکنش در برابر پيروزي ايران
پيروزي جمهوري اسلامي ايران در عمليات والفجر 8 و فتح فاو، موازنهي نظامي - سياسي جنگ را به ميزان بسياري به نفع ايران تغيير داد و روند جنگ را پيچيدهتر کرد. اين اقدام ايران، بازتاب گستردهاي در محيط بين المللي و منطقهاي داشت. دولت عراق نيز واکنش تندتري در ابعاد مختلف جنگ از خود نشان داد. ايالات متحده امريکا، اين پيروزي را که به استقرار نيروهاي ايراني در کنار مرزهاي کويت انجاميده بود، تهديدي عمده براي منافع خود قلمداد کرد
و در سطح منطقه دست به تحرکات گسترده ديپلماتيک زد. جرج بوش، معاون رئيس جمهور آمريکا به کشورهاي عربستان، بحرين، عمان، يمن شمالي سفر کرد و با مقامات اين کشورها ديدار کرد. ريچارد مورفي، معاون وزير خارجه امريکا نيز با طارق عزيز، وزير امور خارجهي عراق ملاقات کرد. مهمترين محور گفت و گو در اين ديدارها، موضوع جنگ ايران و عراق بود. همچنين، امريکاييها اعلام کردند در صورت به خطر افتادن تردد کشتيها در خليج فارس، وارد عمل ميشوند، و با همين دستاويز چهار قايق خود را به بهانهي تضمين امنيت کويت، گشت زني و محافظت از سواحل کويت، وارد شمال خليج فارس کردند. [1] .
علاوه بر اين، امريکا درصدد بر آمد تا با هماهنگي شوروي خط مشي جديدي را در برابر جنگ ايران و عراق اتخاذ کند. شولتز، وزير خارجه امريکا اعلام کرد:
«ميان دو ابر قدرت براي پايان دادن به جنگ ايران و عراق، ابتکار تازهاي در جريان است.» [2] .
وي همچنين گفت:
«در اين مذاکرات (در استکهلم) واشنگتن و مسکو به اين توافق رسيدند که پايان يافتن جنگ به نفع امريکا و شوروي است.» [3] .
اقدام ديگر مقامات امريکايي، تلاش براي تصويب قطع نامه جديدي عليه ايران در شوراي امنيت سازمان ملل و همچنين تلاش براي کاهش قيمت نفت بود. آنها همچنين به کمک رسانههاي غربي با متهم کردن ايران به تروريسم و جو سازي دربارهي خريدهاي تسليحاتي، موج جديدي را عليه ايران به راه انداختند. راديو امريکا در اين باره، به نقل از نشريه واشنگتن تايمز اعلام کرد:
«ايران 77 موشک زمين به زمين و 60 موشک زمين به هوا که قادر هستند هواپيماهاي ميگ - 23 و ميراژ اف - 1 را سرنگون کنند، از سوريه و کره شمالي تحويل گرفته است.» [4] .
نشريه انگليسي آبزرور نيز نوشت:
«ايران به تازگي از انبارهاي اروپايي ده هزار موشک ضد تانک ناو ساخت امريکا را به بهاي هر فروند شانزده هزار دلار خريداري کرده است.» [5] .
انستيتو مطالعات استراتژيک لندن اعلام کرد:
«چين در ماه مارس 1985 ميلادي با فروش معادل 1 / 6 ميليارد دلار تسليحات از جمله 14 فروند جت شناسايي جي - 200 _ 60 دستگاه تانک تي - 59، سلاح ضد تانک، موشک انداز و موشکهاي زمين به هوا به ايران، موافقت کرده است.»[6] .
اتحاد جماهير شوروي (سابق) نيز پس از عمليات والفجر 8 به موضع گيري در برابر جنگ پرداخت. از نظر گروميکو "موضع گيري شوروي در جنگ قابل تغيير نيست؛ چه وقتي که در عراق وارد (خاک) ايران شد و چه حالا که ايران وارد (خاک) عراق شده است. " مقامات شوروي، جنگ را بي معني و غير ضروري خواندند و تأکيد کردند که جنگ بايد هرچه زودتر قطع شود. [7] .
به علاوه، شوارد نادزه، وزير خارجه شوروي و همچنين معاون وزير خارجه اين کشور با مقامات عراقي ديدار و گفت و گو کردند. مقامات رسمي شوروي در واکنشي جانبدارانه از عراق، گفتند که مسکو از پيشنهادهاي صلح صدام براي پايان جنگ پشتيباني ميکند. [8] .
دبير کل سازمان ملل متحد از کشورهاي امريکا و شوروي خواست که از نفوذ خود استفاده کرده و جنگ را پايان دهند. رئيس شوراي امنيت نيز با تصريح اين مطلب که ايران اين جنگ را عليه عراق ادامه داده است، همين درخواست را عنوان کرد.
در حالي که موفقيت ايران در عمليات والفجر 8 روبه تثبيت پيش ميرفت شوراي امنيت قطع نامه جديدي را در تاريخ 24 فوريه 5 / 12 / 1364 (1986) به شماره 582، دربارهي جنگ به تصويب رساند. در بند 3 اين قطع نامه آمده است:
«دبير کل از ايران و عراق بخواهد دو کشور بي درنگ در زمين، دريا و هوا آتش بس را رعايت کرده و بلافاصله تمام نيروهاي خود را تا مرزهاي بين المللي شناخته شده به عقب بکشند.» [9] .
اين قطع نامه در حالي به تصويب رسيد که در قطعنامههاي قبلي اين شورا، در برابر حملات زميني، دريايي و هوايي عراق تنها به اظهار تأسف، آن هم بدون ذکر نام عراق، اکتفا شده بود. قطع نامهي 582 بلادرنگ مورد موافقت عراق قرار گرفت، اما وزارت خارجهي جمهوري اسلامي ايران در پاسخ به اين مصوبه، در 17 اسفند 1364 طي بيانيهاي اعلام کرد:
«عدم موضع گيري صريح و قاطع در اين زمينه (تعيين متجاوز) نشانگر آن است که شورا هنوز ارادهي سياسي لازم را در اين زمينه ندارد. بر اين اساس، آن قسمت از قطع نامه که به کل موضوع جنگ و خاتمهي مناقشات مربوط ميشود، ناقص و بي اعتبار و غير قابل اجرا است ... اولين قدم براي حرکت به سمت حل عادلانه جنگ، محکوميت صريح عراق به عنوان متجاوز است.» [10] .
کشورها و سازمانهاي عربي نيز نگراني خود را از پيروزي ايران آشکار کردند. عربستان سعودي در اقدامي جانبدارانه از عراق، به ترکيه پيشنهاد داد در صورتي که اين کشور روابط تجاري خود را با ايران قطع کند، ضرر و زيان مالي آن را به عهده ميگيرد.
همچنين شاه اردن به ميانجي گري ميان عراق و سوريه براي آشتي دادن دو کشور پرداخت و شوراي همکاري خليج فارس نيز در 13 اسفند 1364 تشکيل جلسه داد و عليه ايران موضع گيري کرد.
مهمترين واکنش غرب و متحدان منطقهاي عراق در برابر اين عمليات، کاهش قيمت نفت بود که با هدف کاستن از توان اقتصادي و در آمد ارزي جمهوري اسلامي ايران صورت گرفت. اين کاهش تا مرز بشکهاي دلار ادامه يافت.
عربستان و ديگر کشورهاي شوراي همکاري خليج فارس با افزايش توليد و اشباع بازار نفت، نقش بسزايي در ايجاد اين وضعيت داشتند.
عربستان اين اقدام خود را با عنوان "استراتژي سهم بازار" توجيه ميکرد و با اين عمل يک تا دو سال قيمت نفت را پايين نگه داشت. [11] .
از دست دادن فاو، چنان فشار مضاعفي را در سطوح داخلي، منطقهاي و بين المللي بر رژيم به اقدامات وسيع سياسي - نظامي دست زد. مهمترين اقدام عراق حمله به هواپيماي مسافربري ايران بود که حامل چند تن از نمايندگان مجلس و شخصيتهاي سياسي از جمله آيت الله محلاتي، نماينده امام خميني در سپاه بود. همچنين، حمله به قطار مسافربري در ايستگاه هفت تپه خوزستان، حمله به مراکز اقتصادي و صنعتي با تأکيد بر منابع (پايانه خارک، پالايشگاهها و...) و نيز اجراي عملياتهاي محدود تهاجمي موسوم به استراتژي "دفاع متحرک" از ديگر تلاشهاي عراق در اين زمينه به شمار ميروند.
پيدايش وضعيت جديد ميتوانست موجب تغييرات اساسي در جنگ و عمليات نظامي و بالطبع ايجاد دگرگونيهايي در منطقهي خاورميانه گردد؛ از اين رو بازتاب پيروزي ايران در فاو، در مقايسه با مقاطع پيشين جنگ، تنها با اوضاع پس از فتح خرمشهر قابل مقايسه است.
بازتابها
نحوهي برخورد رسانههاي غربي با پيروزيهاي رزمندگان اسلام همواره يک روند ثابت و منظم داشت. اين رسانهها با نزديک شدن زمان عمليات گسترده سالانه ايران که معمولا در زمستان هر سال انجام ميگرفت اخبار و تحليلهاي خود را دربارهي منطقه عمليات آينده ارائه ميدادند و سعي ميکردند از اين طريق ضمن هوشيار نمودن دشمن، تصميم گيرندگان نظامي و سياسي ايران را دچار تزلزل و ترديد نمايند. با آغاز عمليات و کسب موفقيتهاي اوليه، فعاليت اين رسانهها بر ضعيف و کم اهميت جلوه دادن پيروزيهاي ايران معطوف ميشد. در نبرد فاو، تا يک هفته پس از شروع عمليات، فرماندهان نظامي عراق و نيز کارشناسان و ناظران سياسي - نظامي غرب دربارهي توانايي ايران در حفظ و تثبيت منطقه تصرف شده ابراز ترديد ميکردند. چنان که روزنامهي تايمز لندن نوشت:
«آنها قبلا نيز به پيروزيهاي کوتاه مدتي دست يافتهاند، ليکن تاکنون ثابت شده که توانايي حفظ آن و اجراي عمليات طولاني با تمام ويژگيهاي لجستيکي را که لازمه آن است، ندارند» [12] .
راديو امريکا نيز در تاريخ 25 / 11 / 64 نظريه فوق را به نقل از خبرنگار صداي آمريکا به گونهاي ديگر مطرح کرد:
«حملات تهاجمي ايران نشان ميدهد که ايران در هيچ يک از پيکارهاي گذشتهاش پيروزي قابل ملاحظهاي به دست نياورده است.» [13] .
در اين باره سفير عراق در ژاپن در مصاحبه با روزنامه يوميوري گفت:
«اين بار هم مثل گذشته از هم پاشيدن و در هم کوبيدن نيروهاي ايراني به چند ساعت وقت احتياج دارد و بس.» [14] .
اما يک هفته بعد از پيروزي ايران و مقاومت نيروهاي جمهوري اسلامي در برابر پاتکهاي وسيع دشمن و ناتواني عراق در عقب راندن رزمندگان اسلام، به تدريج لحن رسانههاي تبليغاتي قدرتهاي بزرگ نيز تغيير کرد. نبرد والفجر 8 اوضاع سياسي منطقه را دچار دگرگوني شديد ساخت و وسايل تبليغاتي جهان را مجبور کرد تا با حساسيت بيشتري مسائل ناشي از پيروزيهاي ايران را دنبال کنند. به همين جهت از اين پس شاهد توجيه علل ناتواني عراق در باز پس گيري فاو و موکول کردن آن به تغيير اوضاع جوي هستيم. آنتوني کردزمن يکي از کارشناسان امور خاورميانهاي آمريکا در جنگ تحميلي، معضل اصلي عراق را در فاو چنين بيان ميکند:
«مشکل اصلي عراق آن است که نميخواهد متحمل تلفات شود، در صورتي که ايران به خصوص در حملهي اوليه، آمادگي پذيرش تلفات سنگين را دارد. از جمله مشکلات هر جنگ آن است که نميتوان بدون تحمل تلفات دست به ضد حمله زد. معمولا تلفات در ضد حمله پنج تا ده برابر آن در حالت دفاعي است. عراق ترجيح ميدهد به جاي تحمل تلفات سنگين، بخشهاي کوچکي از خاک خود را از دست بدهد.»[15] .
روزنامهي واشنگتن پست نيز نظريات کردزمن را به گونهاي ديگر بيان کرده است: «بزرگترين مشکل عراقيها اجتناب آنها از متعهد ساختن پياده نظام خود به دفع حملات ايران است. آنها به جاي اين امر، استفاده از آتش توپخانه، بمباران جتهاي جنگنده و آتش راکت هلي کوپترهاي جنگي را انتخاب کردهاند. چنين جنگهايي احتياج به انگيزهي شديد و تعهد کامل سربازان دارد که بنظر کارشناسان، در ارتش عراق نقصان آن مشهود است. بنابر اظهار يکي از تحليل گران نظامي، مجموعهاي از ملاحظات سياسي در عراق به فرماندهي نظامي فشار وارد ميکند و عمدهي تصميم بر آن است که از دادن تلفات زيادي که باعث نارضايتيهاي سياسي داخلي شود، اجتناب گردد.» [16] .
عراق در منطقهي فاو به لحاظ غافل گيري در مکان و تاکتيک، در برابر رزمندگان اسلام دچار انفعال شد، لذا به رغم تلاشهايي که انجام داد نتوانست در عقب راندن رزمندگان اسلام موفقيتي کسب نمايد.
اعتراف به شکست
با گذشت زمان و تثبيت موقعيت نيروهاي خودي در منطقه فاو و به دنبال گزارشهاي رسانههاي غربي، سخن فرماندهان و مسئولان عراق نيز رفته رفته تغيير کرد. توانايي جمهوري اسلامي در پشتيباني رزمندگان و پشتيباني هوايي منطقه عمليات و تأمين آتش پشتيباني، سرانجام عراقيها را که ابتدا حتي حضور رزمندگان اسلام در منطقه فاو را تکذيب ميکردند، مجبور ساخت تا ضمن اعتراف به شکست در اين نبرد، باز پس گيري آن را بسيار مشکل و دور از دسترس قلمداد کنند. در اوضاع جديد، عراقيها ديگر قادر به انکار حضور رزمندگان اسلام در منطقه فاو نبودند، تا آنجا که لطيف جاسم وزير اطلاعات عراق در مصاحبه با القبس گفت:
«مسئلهي تصرف منطقهي فاو از سوي ايرانيان به حدي آشکار بود که ديگر نميتوانستيم آن را منکر شويم و براي ما ممکن نبود که اعلام کنيم ايران وارد فاو نشده است.»[17] .
عراقيها به ناتواني خود براي باز پس گيري فاو نيز اعتراف نمودند. عدنان خيرا... وزير دفاع وقت عراق در مصاحبهاي اعلام کرد:
«باز پس گرفتن شبه جزيره فاو از دست ايرانيان دشوار است. وجود باتلاقها و نمک زارها در اين سرزمين، مانع اصلي عملکرد واحدهاي عراقي هستند.»[18] .
ماهر عبدالرشيد نيز در اين باره گفت:
«فکر نميکنم به اين زوديها عراق بتواند در پس گرفتن فاو کسب موفقيت سريعي را پيش بيني بنمايد.»[19] .
در عين حال که عراق در آن وضعيت براي باز پس گيري فاو توانايي نداشت، ليکن به لحاظ ارزش منطقه تصرف شده، به اين مسئله واقف بود که تنها باز پس گيري فاو ميتواند مجددا توازن را به سود عراق بازگرداند.
خبرنگار راديو بي. بي. سي درباره اهميت فاو براي عراق ميگويد:
«باز پس گيري شبه جزيرهي فاو هنوز براي عراق يک اولويت کلي است و اگر عراق نتواند فاو را پس بگيرد، ممکن است روحيه معنوي و موقعيت صدام به طور خطرناکي از بين برود.»[20] .
بدين ترتيب، عراق به ناچار و از موضع ضعف، موقتا از باز پس گيري فاو چشم پوشيد و اين مسئله را به زمان ديگري موکول و رسما اعلام کرد که در موقعيت فعلي قادر به باز پس گيري فاو نيست. اعترافات رسمي عراقيها و توقف اقدامات عملي آنها موجب گرديد روند تحولات سياسي - نظامي جنگ مورد ارزيابي مجدد قرار گيرد. در واقع تا پيش از اين به تثبيت منطقه تصرف شده در دست نيروهاي ايران با ترديد نظر ميشد و به توانايي عراق براي باز پس گيري آن اميدواري زيادي وجود داشت. ليکن اعتراف عراق به اين ناتواني، انعکاس نامطلوبي به زيان عراق داشت. راديو آمريکا به نقل از ناظران سياسي غرب در اين باره گفت:
«عراق ظاهرا تصميم گرفته است از کوششهاي خود براي باز پس گيري فاو، به خاطر تحمل بهاي گزاف نظامي- سياسي، دست بکشد.» [21] .
هفته نامه لوموند چاپ فرانسه نيز در تحليلي نوشت:
«در ستاد ارتش عراق پذيرفته شده که باز پس گيري فاو طولاني و پرهزينه خواهد بود.» [22] .
توجيه به برتري نظامي رزمندگان اسلام
با تثبيت موفقيتهاي رزمندگان اسلام در منطقهي عملياتي فاو طي دو ماه و نيم جنگ و مقاومت و مقابله با اکثر يگانهاي ارتش عراق و زبدهترين آنها، موقعيت برتر نظامي جمهوري اسلامي مورد تأييد جهان قرار گرفت. قبل از فتح فاو، در عين حال که به دليل تهاجمهاي پي در پي رزمندگان ابتکار عمل در دست ايران بود، اما عدم تثبيت مناطق تصرف شده موجب گرديده بود که از نظر نظامي چنين ارزيابي شود که عراق به دليل برتري هوايي، آتش توپخانه و لجستيک، در اتخاذ مواضع دفاعي موفق بوده و توانسته است کنترل اوضاع را در اختيار داشته باشد؛ اما تصرف فاو و ناتواني عراق در باز پسگيري آن، نقطهي پاياني بر تأکيدات پيشين مبني بر توانايي نظامي عراق بود. يک هفته نامه نظامي در اين زمينه نوشت:
«تا پيش از حمله ايران به بندر متروکه فاو، چنين تصور ميشد که عراقيها کنترل اوضاع نظامي را در دست دارند.» [23] .
خبر گزاري يونايتدپرس نيز به نقل از منابع اطلاعاتي خبري گفت:
«تهاجم ايران به فاو بزرگترين مشکل نظامي عراق در 5 سال جنگ است.» [24] .
همچنين خبر گزاري رويتر به نقل از ديپلماتها گزارش داد:
«موفقيتهاي ايران به تصوير تفوق نظامي که به دقت رسم شده بود آسيب رسانيده است. تغييرات نظامي بيشتر به زيان عراق، ميتواند به حکومت بغداد لطمه وارد سازد.» [25] .
بنابراين، علاوه بر آن که فتح فاو موقعيت نظامي عراق را تضعيف و متزلزل کرد، متقابلا موجب توجه جدي قدرتهاي خارجي به برتري نظامي رزمندگان اسلام شد. خبرگزاري رويتر به نقل از کارشناسان سياسي و نظامي در خليج فارس، اعلام کرد:
«حملات موفقيت آميز ايران به عراق، براي اولين بار به ايران امتياز نظامي بخشيده است و ميتواند نقطه عطفي در تاريخ جنگ پنج و نيم ساله خليج (فارس)باشد.» [26] .
پي نوشته ها :
[1] خبر گذاري جمهوري اسلامي، 23 / 1 / 1365.
[2] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 31 / 4 / 1365.
[3] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 21 / 5 / 1365.
[4] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 12 / 7 / 1365.
[5] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 6 / 2 / 1365.
[6] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 2 / 3 / 1364.
[7] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 27 / 3 / 1365.
[8] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 11 / 12 / 1364.
[9] خبر گزاري جمهوري اسلامي، 9 / 6 / 1365.
[10] روزنامه اطلاعات، 6 / 12 / 1364.
[11] عباس هدايتي خميني، شوراي امنيت و جنگ تحميلي، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي، 1370، ص 109.
[12] خبر گزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارشهاي ويژه"، 29 / 11 / 1364.
[13] دفتر مرکزي خبر، نشريه "راديوهاي بيگانه"، 26 / 11 / 1364، راديو امريکا.
[14] اداره کل مطبوعات خارجي وزارت ارشاد اسلامي، نشريه "بررسي مطبوعات جهان"، شماره 26 / 12 / 1364 _ 1067.
[15] خبر گزاري جمهوري اسلامي نشريه "گزارشهاي ويژه"، 3 / 12 / 1364، راديو امريکا، 2 / 12 / 1364.
[16] خبر گزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارشهاي ويژه"، 18 / 12 / 1364، راديو امريکا، 17 / 12 / 1364.
[17] خبر گزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارش هاي ويژه"، 21 / 1 / 1365.
[18] اداره کل مطبوعات خارجي وزارت ارشاد اسلامي، نشريه "بررسي مطبوعات جهان"، شماره 13 / 3 / 1365 _ 1099، زوديچه سايتونگ (چاپ آلمان (31 مارس 1986.
[19] خبر گزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارشهاي ويژه" 8 / 12 / 1364. واشنگتن پست.
[20] دفتر مرکزي خبر، نشريه "راديوهاي بيگانه"، 4 / 12 / 1364.
[21] روزنامه ابرار 14 / 12 / 1364.
[22] مأخذ شماره 38، به نقل از لوموند هفتگي، فوريه 1986.
[23] خبر گزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارشهاي ويژه"، 31 / 1 / 1365، راديو اسرائيل، 30 / 1 / 1365، به نقل از هفته نامه "يواس نيواندورلد ريپورت" چاپ امريکا.
[24] روزنامه کيهان، 17 / 12 / 1364.
[25] خبر گزاري جمهوري اسلامي، نشريه "گزارشهاي ويژه"، 15 / 12 / 1364.
[26] همان.
ایران به مانند قالی گلگون و زیبایی است كه طرح و نقش قالی را دلاور مردان و شهدای گلگون كفن نگاشتند و تار و پودش را تك تك زنان و مردان وفادار به خون این عزیزان ، آن را بافتند.